آیین شب یلدا + فیلم - وبلاگ بایجانی

به گزارش وبلاگ بایجانی، خبرنگاران : جشن شب یلدا و جشن های دیگر ایرانی که همه از درون فرهنگ کهنسال ایران برآمده اند، هریک با آیین های ویژه خود به صورتی نمادین، تداوم زندگی را در مکان و زمان معنا و اعتبار می بخشند.

شب یلدا بلندترین شب سال است. تفاوت شب یلدا با سایر شب های سال در طولانی بودن شب به مدت یک دقیقه است. امشب شب یلدا است. در شب یلدا معمولا اقوام و دوستان دور هم جمع می شوند. در این مطلب درباره آیین شب یلدا گفته ایم.

به گزارش وبلاگ بایجانی، شب یلدا، شب خوشامدگویی است و شب استقبال. شب یلدا، شب خیرمقدم به روشنایی است و خورشید. شب یلدا، شب عاشقان بی دل است به امید طلوعی تابان در آسمان زیبای صبح فردا. شب یلدا، شب جشن و سرور ایرانیان، شب یزرگداشت یکی از آیین های کهن فرهنگ ایرانی خجسته باد .

ایرانیان و همه مردم سرزمین هایی که در قلمرو فرهنگ ایرانی زندگی می نمایند، قرنهاست که شب شروع فصل زمستان را که طولانی ترین شب سال است، جشن گرفته و با واکنش هایی گوناگون و رفتارهایی آیینی و نمادین آن را گرامی داشته و جشن برپا می نمایند. شب یلدا حاصل نگاه فرهنگ ایرانی به این رخداد طبیعی و مهم ترین جشن ایرانی پس از نوروز است.

تاریخ پیدایی جشن زمستانی، سابقه ای کهن دارد و می توان پیشینه این جشن را با تاریخ آیین گرامیداشت زادروز خورشید در نخستین روز شروع انقلاب زمستانی یا خرّم روز، هم زمان دانست. این جشن زمستانی اهمیت فراوانی در زندگی مبتنی بر کشاورزی و دامداری مردم داشته و همگانی ترین جشن های ایرانی در میان توده مردم روستایی بوده است.

رمز و راز پایایی و مانایی جشن شب یلدا تا به این روزگار، به چند عامل بستگی داشته است که مهم ترین آنها عبارتند از: پیوند یلدا با طبیعت و شروع نو شدگی فصل در گردش سال که با نظمی جاودانه و بسامان هر سال تکرار می گردد؛ وابستگی این جشن طبیعی به شیوه زندگی و نوع کار و معیشت جامعه کشاورز و دهقان ایرانی؛ و سوم استمرار و بازتاب هویت فرهنگی کهن ایرانی در جوهره این جشن.

یلدا یک واژه سُریانی به معنای میلاد و تولد است. بنابر باورهای ایرانیان باستان، خورشید در واپسین شب پاییز یعنی آخرین شب ماه آذر، زاده می گردد. ابوریحان بیرونی دانشمند و منجم ایرانی قرون دهم و یازدهم میلادی، از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است. زمان دقیق این میلاد اکبر مورد اشاره بیرونی را در کتاب التنبیه و الاشراف نوشته مسعودی می توان دید.

شب یلدا از نگاه تاریخ

مسعودی، مورخ و دانشمند مسلمان که در قرن دهم میلادی زندگی می کرد، در این کتاب به تقسیمات سال به چهار فصل می پردازد و آنجا که درباره فصل سوم سال یا پاییز سخن می گوید، آخرین شب پاییز را شب پیش از انقلاب زمستانی یا روز 22 ماه کانون اول سریانی (برابر با 22 دسامبر یا یکم دی ماه) می داند. بیرونی از روز اول دی ماه با عنوان خور نیز یاد نموده که البته در بعضی منابع آن را خرم روز نامیده اند. فردوسی به استناد منابع خود، برپایی یلدا و خور روز را به هوشنگ - از شاهان پیشدادی ایران - نسبت داده است.

جشن شب یلدا را چله نیز می نامند به این علت که از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه را که 40 روز است چله بزرگ نامیده و اعتقاد براین بوده که اوج سرمای زمستان در این چهل روز بوده است. در شب چلّه، مردم تمامی شب را چشم انتظار دمیدن خورشید با افسانه گویی، گفتن مَتَل و چیستان، نقل شاهنامه، حافظ خوانی، تفأل زدن به شعر حافظ و تخمه شکستن می گذراندند. بنا به یک اعتقاد قدیمی خورشید با طلوع خود، کمر تاریکی و دیو سیاهی را خواهد شکست و با پرتو خود نحسی و شومی و نامبارکی تاریکی را از فضای زندگی مردم دور خواهد نمود.

شب یلدا و شعرخوانی

رسم تفأل زدن و پیش بینی آینده نیز در هر نو شدن فصل و سال، از رسم های کهن مردم ایران بوده است. علی بلوکباشی نویسنده و پژوهشگر ایرانی می نویسد: این رسم در کهن ترین تمدن های دنیا از جمله تمدن سومری- بابلی، مانند تفأل زدن در جشن اکیتوAkitu به قصد مطلعی از تقدیرات وجود داشته است. یاری طلبیدن از لسان الغیب حافظ و تفأل به اشعار او در شب یلدا، یکی از انواع تفأل های رایج میان ایرانیان بوده و هست. مردم درتفأل با دیوان حافظ، از او در گگرددن رازها و مطلع کردنشان از تقدیر و سرنوشت در آینده، یاری می طلبند. شاهنامه خوانی و روایت داستانهای حماسی سروده فردوسی، از دیگر رسوم رایج شب یلدا است. علاوه بر آن، آئین ها و باورهای دیگری هم در این شب میان مردم ایران متداول بوده و هست که جنبه محلی و اختصاص به فرهنگ ویژه یک محل داشته و از منطقه ای به منطقه دیگر تفاوت می نماید.

اما آنچه که در میان همه ایرانیان یکسان است، گردآمدن اعضای خانواده و دوستان و آشنایان در شب یلدا در خانه های یکدیگر و گذراندن آخرین شب پاییز با همدیگر است. مردم به سنت کهن نیاکان خود در این شب، سفره ای می گسترند و در کنار آن می نشینند و گذشتن از زمان کهنه به زمان نو را جشن می گیرند.

تنقلات شب یلدا

در بعضی منطقه ها به این سفره خوان شب چره می گویند که در هر منطقه ایران بنا برمقتضیات اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی بوم- زیستگاه ها و سنت های فرهنگی فرق دارد. اما در کل با مجموعه ای از خوراکی ها و تنقلات پاییزی رایج در محل به ویژه میوه های سه گانه سیب، انار و هندوانه همراه با آجیل مشهور به آجیل شب چلّه و انواع تخمه می آرایند. خوردن هندوانه و انار در این شب معنایی رمزگونه دارد چنانکه هندوانه و انار سرخ و گرد، نمادی از خورشید گرمابخش در سرمای چله زمستان هستند و خوردن آنها به سلامتی انسان در فصل سرد پیش رو یاری می نماید. یکی از تنقلات شب یلدا، تخمه آفتاب گردان است که شکستن و خوردن آن به قصد سرگرمی و وقت گذرانی، به احتمال فراوان به لحاظ شباهت گل آفتاب گردان به خورشید وخوش یُمن بودن آنست. در ایران به سبب شباهت گل های Helianthus annuus به خورشید و گردش آن با گردیدن آفتاب به هرسو، آن را آفتاب گردان sunflower گفته اند.

تنقلات به ویژه تخمه آفتابگردان از خوردنی های ویژه شب یلداست.

شب یلدا، بازتاب گسترده ای در عرصه ادبیات فارسی و هنر ایران زمین داشته و هنرمندان به مناسبتهای گوناگون به رسوم و جنبه های گوناگون این آیین ایرانی اشاره نموده اند. به عنوان مثال واژه یلدا به وسیله سرایندگان و نویسندگان پارسی گویی همانند عنصری، مولوی بلخی، حافظ شیرازی، سعدی شیرازی، عطار نیشابوری، ناصرخسرو قبادیانی، صائب تبریزی و مسعود سعد سلمان، در اشعار نغز و شیوا به کار رفته است. این سرایندگان واژه یلدا را در سروده های خود در معنای مجازی بلند و تاریک به کار برده اند .علاوه بر آن شاعرانی نازک خیال و خوش طبع نیز گیسوی بلند و سیاه زنان زیبا رو را به شب یلدا تشبیه نموده اند. اما سعدی شیرین سخن در یکی از سروده هایش هم به این سنت شاعرانه توجه نموده و هم از دو آیین و جشن ایرانی نام برده است. این شاعر بزرگ سروده است:

نظر به روی تو هر بامداد، نوروزی است

شب فراق تو هرگه که هست، یلدایی است

با تمام توصیفاتی که از این رسم ایرانی گفته شد، شاید این پرسش از فکر شما بگذرد که در دنیا قرن بیست و یکم که ما در آن زندگی می کنیم، برگزاری جشن هایی مانند جشن شب یلدا و یا جشن نوروز، چه پیامی برای انسان امروزی می تواند داشته باشد یا نقش و کارکرد اجتماعی این جشن ها در زندگی مردم چه می تواند باشد ؟!

شبکه های اجتماعی سنت شب یلدا را کمرنگ کرد

واقعیت آن است دنیای که ما امروز در آن زندگی می کنیم چنان ما را به خود مشغول داشته و در چنبره کارها گرفتارنموده که گویی این گرفتاری ها، تارهایی محکم در پیرامون مان تنیده است که گسستن آن و رها شدن از این بندها، بسیار سخت و سخت به نظر می آید. هرچند صداهایی شنیده می گردد که دنیا در راستا عقلانیت و خردورزی گام برمی دارد ولی این راستا انسان ها را از هم جدا نموده و پیوندهای ارتباطی و عاطفی آنها را کم و بیش از هم گسسته است. حتی ادعاهایی که نزدیک شدن مردم به همدیگر در شبکه های اجتماعی را مطرح می کرد نیز کم کم رنگ می بازد و گذر زمان نشان داده که این شبکه ها، تنهایی انسان را تشدید می نماید. بر اساس آخرین تحقیقات، افراد تنها در این شبکه ها صرفا وانمود می نمایند که خوب هستند و شرایط مناسبی دارند. نتیجه این تحقیق نشان داده افرادی که همه شبکه های اجتماعی را بیش از 58 مرتبه در هفته چک می نمایند، سه برابر بیشتر از آن عده که کمتر از 9 بار در هفته سراغ این شبکه ها می فرایند احساس تنهایی می نمایند.

در چنین شرایطی اگر انسان بخواهد با همه عقلانیتش دردنیا امروز زندگی آرام و روحی سالم داشته باشد، ناگزیر از مطلعی یافتن از متن فرهنگ کهن جامعه هایی است که انسان سنتی دیروز و انسان متجدد امروز را ساخته و در فضای خود پرورش داده است. جشن شب یلدا و جشن های دیگر ایرانی که همه از درون فرهنگ کهنسال ایران برآمده اند، هریک با آیین های ویژه خود به صورتی نمادین، تداوم زندگی را در مکان و زمان معنا و اعتبار می بخشند. کوچک ترین نقش و کارکرد این جشن ها، شاید همین جمع کردن افراد خانواده و فامیل و دوستان و آشنایان به دورهم و تحکیم بخشیدن به رشته های پیوند خانوادگی و روابط اجتماعی میان آنها و افراد جامعه و دوری از تنهایی است اما نقش و کارکرد دیگر این جشن ها که بنیادی تر و مهم تر به نظر می آید، ایجاد وحدت و انسجام فرهنگی میان همه افراد طبقات مختلف مردم سرزمین ایران از هر گروه قومی و زبانی و دینی و بعلاوه استوارکردن هویت فرهنگی و ملی ایرانیان درسراسر حوزه فرهنگ ایرانی است. با این اوصاف می توان به مراسم شب یلدا از این منظر نگریست و برپایی آن را یک ضرورت در شرایط زندگی بشر امروز دانست .